Doç. Dr. Abbas Karaağaclı: “Türk Dünyasının təməlini meydana gətirəcək ortaq layihələri həyata keçirməliyik.”

Müsahibimiz Türkiyə Cümhuriyyəti Giresun Universiteti Beynəlxalq Münasibətlər Faklultəsinin müəllimi Doç. Dr. Abbas Karaağaclıdır

Doç. Dr. Abbas Karaağaclı: “Türk Dünyasının təməlini meydana gətirəcək ortaq layihələri həyata keçirməliyik.”

- Əvvəlcə oxucularımıza təqdim edə bilərsinizmi?
-1956-cı ildə Cənubi Azərbaycanın Mərənd şəhərində dünyaya gəlmişəm. Universitet və akademik təhsilmi İstanbul Universitetində bitirmişəm. 12 il Orta Asiya dövlətlərində Qazaxıstan və Qırğızıstanda Türk və yerli universitetlərdə müəllim kimi çalışmışam. 2004-cü ildə Əhməd Yəsəvi Universitetində dosent vəzifəsinə yüksəlmişəm. Hələ Türkiyə Cümhuriyyəti Giresun Universitetinin Beynəlxalq Münasibətlər Faklultəsində müəllim kimi fəaliyyət göstəriirəm. Türkiyədə, Qazaxıstanda və Qırğızıstanda araşdırmalarımvə məqalələrim nəşr olunub. BILGESAM( Bilge Adamlar Strateji Araşdırmalar Mərkəzi)da Orta Asiya Araşdırmaları İnstitutunun direktoru vəzifəsində çalışıram. Orta Asiya, İran, Əfqanıstan və digər regionlarda baş verənlərlə bağlı araşdırma yazılarım www.bilgesam.org və www.aygazete.com internet portallarında dərc olunmaqdadır.
- Müasir dünyada geniş yayılan qloballaşma deyilən anlayışı necə qiymətləndirirsiniz? Və bu qiymətləndirməniz milli və mədəni dəyərlərimizlə üst – üstə düşməlidirmi?
- Son vaxtlarda qloballaşma anlayışı bütün yazar və ziyalıların dilindən düşməməkdədir. Burda qloballaşmanın tərifini verməkdəns bu anlayışın bizlərə etdiyi təsirdən və Qərbdən qaynaqlanan digər anlayışların bizləri hansı yönə yönəltməyi hədəflədiyi haqqında danışmağa çalışacağam. Əsasən dünyanın hegemon gücləri və başda ABŞ olmaqla bütün qərb dövlətləri indiki halda dünyanı iqtisadi və hərbi baxımdan işğal etdiklərini və davamlı olaraq müxtəlif coğrafi bölgələrdə böhranlar yaradaraq öz mənfur hədəflərinə çatmaq üçün planlar qurmaqdadırlar. Mədəniyyət imperializmi əsrlərdən bəri qərblilərin müraciət etdikləri ən böyük istismar vasitələrindən biri kimi müasir dövrdə bəzək – düzəkli hala gətirərək, sevimli hala və kütlələri təsir etmək məqsədi ilə “qloballaşma”, “insan haqqları” və bu kimi bəzəkli – düzəkli sözlərlə ifadə edilərək hədəf ölkə və kütlələrə istiqamətli çirkli məqsəd və hədəfləri həyata keçirmək üçün istifadə edilən bir üsuldur. Bu istiqamətdə qərb indiki dövrdə bütün ünsiyyət və xəbərləşmə vasitələrindən istifadə edərək iqtisadi yeraltı və insan qaynaqlarımızı istismar etmə vasitəsi kimi qloballaşma anlayışından istifadə etməkdədir.
Çox təəssüf ki, bizim kimi ölkələrin sözdə ziyalıları da bu tələlərə düşərək və ya şüurlu surətdə bu istiqamətdə həmin düşüncə mərkəzlərinin çirkli məqsədlərinə xidmət etməkdədirlər. Məncə nə milli nədə mədəni dəyərlərimizlə üst – üstə düşmür. Diqqət yetirsək görərik ki, bizim vizual və yazılı mediamızın böyük bir hissəsi qərbin bu oyununda iştirakçi kimi çıxış edir və o istiqamətdə öz fəaliyyətlərinin davam etdirirlər. Bircə, Türk Dünyası deyilən böyük bir coğrafi məkanın Türkiyənin milli mediasında nə qədər işıqlandırıldığına baxsanız, məncə kifayət edər.
- Bu gün hər kəsin özünə xas dini və milli tolerantlıq anlayışı mövcuddur… Bu anlayışları hər kəs öz düşüncəsinə uyğun olaraq açıqlamağa çalışır. Bəs bu anlayışı siz necə qiymətləndirirsiniz?
- Əslində tolerantlıq olmalıdır və bu şərtdir. Beynəlxalq İnsan Hüquqları Konvensiyasının müddəalarına görə də bütün insanların dilini, dinini, mədəniyyətini azad bir şəkildə yaşaması onun ən təbii haqqıdır. Açıqcası milli dövlətlər öz ölkələrində yaşayan xalqların müxtəlif etnik dini azlıqları cəmiyyətin zənginliyi kimi qiymətləndirib, o insanların azad bir şəkildə yaşamaları və fəaliyyət göstərmələri üçün mühit təmin etdikləri təqdirdə bu hüquqların rəhbərliklər tərəfindən məhdudlaşdırılmasını fürsət kimi qiymətləndirən imperialist qüvvələrin səyləri boşa gedəcəkdir.
- Türk xalqlarının digər xalqlara göstərdiyi tolerantlıq sizcə digər xalqlara nümunə kimi göstərilə bilərmi?
- Əlbəttə, bunun da ən aşkar nümunəsi altı yüz/üz il boyunca dünyanın ən böyük imperatorluqlarından biri olmuş Osmanlı İmperatorluğudur. Osmanlı İmperatorluğu dövründə bu böyük coğrafiyada - Afrikadan Avropanın ortalarına, Orta Şərqdən, Balkanlara kimi olan imperatorluq torpaqlarında yaşayan bütün xalqlara dini və etnik azlıqlara göstərilən tolerantlığı biz dünyaya tolerantlıq nümunəsi kimi göstərə bilərik. İmperatorluqda yaşayan bütün dini və etnik azlıqlar imperatorluğun təmin etdiyi tolerantlıq mühitində bütün dini milli və mədəni ehtiyaclarını azad bir şəkildə yaşamış və hətta dövlət onlara maddi və mənəvi kimi dəstək olmuşdur.
- Türk Dünyasında son dövrlər bir araya gələrək bəzi ortaq dəyərləri birlikdə yaşadılması prosesi yaşanır. Milli dövlətlərin yox olduğu dünyada yeni bir prosesin yaşandığı bir əsnada bu cəhdlər nə cür mümkündür?
-Sözsüz ki, böyük bir coğrafiyadan danışırıq. İndiki vaxtda Türkiyə, Azərbaycan, Qazaxıstan, Özbəkistan, Qırğızıstan, Türkmənistan və Şimal Kipr Türk Respublikasının yanında Rusiya Federasiyasının daxilindəki muxtariyyət respublikalar və dünyanın digər coğrafiyalarında yaşayan Türklər dünyamızın əhəmiyyətli bir əhalisini təşkil etməkdədir. Bu dövlətlər və xalqlar tarixi və dini bağlılıqlarla yanaşı həm də indiki vaxtda mədəni – sosial, siyasi – ictimai və digər sahələrdəki qarşılıqlı əməkdaşlıq razılaşmaları da möhkəm şəkildə bir-birlərinə bağlamaqdadır. Bu baxımdan önümüzdəki əsrin Türklərin əsri olacağından heç bir şübhəm yoxdur. Xüsusilə yetmiş beş milyonluq Türkiyənin iqtisadiyyatının sabitliyi, inkişaf etmiş demokratiyası, sənayedə və texnologiyada qazandığı uğurları ilə regional güc olmaqdan bir dünya dövləti mövqesinə gələcəyindən heç şübhəm yoxdur. Inanıram ki, Türkiyə Cümhuriyyəti quruluşunun yüzüncü ilində iqtisadi cəhətdən dünyanın inkişaf etmiş ən böyük on dövlətindən biri olacaq və Türk Dünyasının da inkişafına öz təhfəsini verəcək.
- Yaxşı, sizcə nələr edilməlidir? Bu Türk dünyasının bir araya gəlməsi prosesində dini ölçünü əsas kimi qəbul edə bilmərik. Çünki türklər fərqli dinlərə inanırlar...
-Ortaq tarix, ortaq mədəniyyət və ortaq mədəni miras və təbii ki, ortaq dil Türk Dünyasının ən əhəmiyyətli birləşdirici və əhatə edici təməl ünsürlərini meydana gətirməkdədir. Bunun üçün çox səy göstərməliyik. Bu günə kimi bu ortaq dəyərlər və mədəni mirasımızın qəbul edilməsi paylaşması və mənimsənməsi istiqamətində şüurlu surətdə qarşımıza maneələr çıxarılmış və xarici mədəni dəyərlər bizim öz mədəniyyətimiz, tariximiz və milli şüurumuzu meydana gətirən elementlərin qabağına keçirilmişdir. Təbii bir şəkildə universal dəyərlərə və dünya mədəniyyətinə əhəmiyyət verməli və öyrənməliyik. Amma təməl olaraq böyük Türk Dünyasını meydana gətirən zəngin mədəniyyət mirasına və dəyərlərinə sahib çıxmalıyıq. Hamımız Yunus Əmrəni, Orxan Kamalı, Məmməd Akif Ərsoyu və ya Yaşar Kamalı və digər Anadolu çinarlarının şah əsərlərini oxuyub öyrənməliyik, amma Çingiz Ayıtmatovu, Muxtar Avazovu, Əli Şir Nəvaini Bəxtiyar Vahabzadəni, Məhdumqulunu, Şəhriyarı və bənzəri Türk Dünyasının önəmli yazar, alim və ziyalılarını tanımalıyıq. Əsərlərini oxumalıyıq. Koroğluya nə qədər əhəmiyyət veririksə, bir o qədər də Manas Dastanını bilməli, əzbərləməli və bütün dünyaya tanıtmalıyıq. Ancaq bu yolla mədəni bağlarımız güclənəcək və çoxdan haqq etdiyimiz yeri yəni universal mədəniyyətin bir parçası halına gələ bilərik. Bizim isə bağlarımız daha da güclənəcək.
-Şərq – Qərb əlaqələri xristian - müsəlman təfəkkürü istiqamətində indiki vaxtda hansı ölçülərdə inkişaf edir sizcə? Cəmiyyətimiz öz mədəni və mənəvi dəyərlərini qorumaq adına daha nələr edə bilər?
-Açıqcası son vaxtlarda Şərq dünyası və xüsusi ilə Müsəlmanlara qarşı Qərbdən qaynaqlanan hücumların çoxaldığının, bunun hərbi, siyasi və mədəni sahələrdə get – gedə genişləndiyinin şahidi oluruq. Bəzi qərbli təşkilatlar, düşüncə adamları Sovetlər Birliyinin çöküşündən sonra Müsəlman ölkələrinə qarşı tarixi kin və nifrətlərini ictimai şəkildə göstərməyə başlayıblar. Bu istiqamətdə İraqın və Əfqanıstanın işğalını misal kimi göstərə bilərik. Milyonlarla günahsız iraqlı və Əfqan bu hücumlarda dünyasını dəyişdi, o ölkələrin iqtisadi infrastrukturları məhv edildi, mədəni və tarixi mirasları bombalanaraq yox edildi və bu gün də eyni proses davam etməkdədir. Bu baxımdan mən bu cür boş sözlərə inanmıram. Bizlər qərb mədəni hegemoniyasından xilas olaraq tariximizə, mədəniyyətimizə, mirasımıza, ədəbiyyatımıza sahib çıxmalıyıq. Həyata dair hər sahədə qarşılıqlı əməkdaşlıq razılaşmalarını xüsusilə mədəni və təhsil sahələrində genişlədərək dərinləşdirərək imzalamalıyıq. Qırğız mədəniyyəti Azərbaycanın, Türkmən mədəniyyəti Özbəkin, Qaraqalpaq mədəniyyəti Tatarın olmalı, bunlar qarşılıqlı şəkildə mənimsənməli və bütün bu zəngin mədəni miras hamımızın olmalıdır. Yazılı və şifahi ədəbiyyatımızı, tariximizi, ədəbiyyat, mədəniyyət və mənəviyyat sahələsində məşhur olan əsərlər qələmə alan şairlərimizin, yazarlarımızın əsərlərini qorumalı, mədəni və tarixi dəyərlərimizi əks etdirə biləcək mövzularda filmlər çəkməli, milli televiziyalarımızda göstərməliyik. Ortaq komissiyalar, elmi heyətlər və mütəxəssislərdən meydana gələcək elmi və araşdırma komissiyaları və heyətləri meydana gətirərək, bu sahədə ortada olan problemləri qarşılıqlı anlaşma şəklində dartışmalı, önümüzdəki illərə işıq tutacaq planlamaları reallaşdırmalıyıq.
- Siz bir elm adamısınız. Türk dünyasının birlik və bərabərliyi mövzusunda nələr düşünürsünuz ?
-Təbiəti ilə, günümüz şərtlərində siyasi bərabərlikdən daha çox iqtisadi və mədəni inteqrasiyadan danışmalıyıq. Necə ki, bu gün indiki vaxtda dünyamızın ən əhəmiyyətli birlik təşkilatı sayılan Avropa Birliyinin əsası iqtisadi birlikdəliyə söykənməkdədir. Bu istiqamətdə Türk dövlətləri arasındakı mədəni, iqtisadi, təhsil, ictimai - siyasi vs. sahələrdə münasibətlərin gücləndirilməsi qarşılıqlı dostanə əlaqələrin daha da genişləndirərək Türk Dünyasının təməlini meydana gətirəcək ortaq layihələri həyata keçirməli və gücləndirməliyik.

Söhbətləşdi:Oktay Hacımusalı