Qəribə adam haqqında düşüncələr

Cəlil Cavanşir Oktay Hacımusalı imzası oxucularımıza yəqin ki, tanışdır. Mən bu imzanı çoxdan tanıyıram, 2006-cı ildən. O zaman Oktay bizimki.org ədəbiyyat portalında yorulmadan ədəbiyyat üçün çalışırdı. Təsadüfən internetdə tanış olduq və Oktay mənim paytaxt ədəbi mühitinə açılmağıma, ədəbiyyatla daha ciddi məşğul olmağıma təkan verdi. Şeirlərim haqqında ilk yazıları da məhz Oktay yazıb və məni ədəbi mühitə təqdim edib. Sonra dostlarla birlikdə «Nota bene» və «Mərkəz» qəzetlərində ədəbiyyat səhifələri hazırlamağa başladıq. Mən Gəncədə, Oktay isə Bakıda bu işə xeyli əmək verdik. Nəticə də pis olmadı. Bizim təqdim etdiyimiz müəlliflərin bir çoxu ədəbi və elmi fəaliyyətini davam etdirdi, bir çoxu jurnalistika sahəsində tanınmış imzalara çevrildi. Birlikdə çap olunduğumuz müəlliflərin bir çoxu da zatən tanınmış imzalar idi. Oktayın mənim yaradıcı həyatımda çox böyük etkisi var. Zamanında tanış olmağımız, yazılarım haqqında ümidverici fikirləri məni daha da həvəsləndirdi. O günlərin sahibiydi Oktay. Bütün gücüylə məni ədəbiyyata doğru çəkirdi. Ədəbiyyatla məşğul olmağın heç bir perispektiv vəd eləmədiyini bilə-bilə… Qəribə adam Oktay qəribə adamdır. Onun həyatdan bəkləntiləri yalnız özünə məlumdur. Bəlkə də buna görə ədəbi mühitdə ona münasibət birmənalı deyil. Sakit-sakit qarşısına keçənin bostanına daş atmaqla nəyə nail olmaq istəməsi mənim üçün sirri-xudadır. Onu hər zaman yazan, oxuyan, araşdıran görmüşəm. Tərcümələri, yaradıb sonra ləğv elədiyi ədəbiyyat bloqları, tənqidi yazıları ədəbiyyatımız üçün faydalı xidmətlərdir. Ancaq Oktay başladığı, gördüyü işlərin heç birində sabitqədəm deyil. Onun gördüyü işlərdən tez pəs etməyini hələ də anlamış deyiləm. Gördüyü işlər nəticə verməyə yaxınlaşanda Oktayda sanki ruh düşkünlüyü yaranır. Bulunduğu cəbhələr isə hər zaman rəngarəngdir. Dindarlar, solçular, millətçilər və s. Çalışdığı müddətcə boynuna düşən işin haqqını versə də, lazımınca çalışqan və zəhmətkeş olsa da qəfildən çalışdığı nəşriyyatdan uzaqlaşıb hansısa bir ədəbiyyat bloqu yaradıb onu təkbaşına idarə eləyə bilən adamdır. Yazmaqdan yorulduğunu, şikayətləndiyini görməmişəm. Yorulmadan tərcümə elədiyi yazıları bir araya gətirsən böyük bir biblioqrafiya alınar. Maaləsəf tərcümə edib bloqlarda yayınladığı ədəbiyyat nümunələrinin böyük əksəriyyətini indi axtarsam da tapa bilmirəm. Yəqin ki, onların harda olduğunu özü də unudub. Məsələn, Nazim Hikmətdən tərcümə elədiyi bir kitablıq şeir, yəhudi ədəbiyyatından tərcümələr, müxtəlif şairlərdən elədiyi bir neçə almanaxlıq tərcümələri indi axtarıb tapmaq çox çətindir. Bəlkə də dağınıq həyat tərzi, bir ayağının Siyəzəndə, bir ayağının Bakıda olmasına görədir zəhmətinin bəhrələrinin ortalıqda it-bat olması. Hərbi xidmətdən gələndə onu görüb çox heyrətlənmişdim. Dəhşətli dərəcədə arıqlasa da, gözləri dəyişməmişdi. Əvvəlki qədər inamlı görsənirdi. Qısa müddətə iş tapacağını, hər şeyi yoluna qoyacağını elə inamla deyirdi ki, öz ümidsizliyimdən utanırdım. Ucuz çayxanalarda çay içə-içə onun yeni yazılarını dinləməyim yazılmalı xatirələrdəndir. Mənə qarşı həmişə diqqətli və qayğıkeş olmağa çalışsa da Oktayın qəribə bir məsuliyyətsizliyi də var. Məsələn, müsahibə üçün göndərdiyin suallara bir günə cavab verəcəyini deyib üç gün yubatması, səndən aldığı hansısa müsahibəni unudub çap etdirməməsi Oktay üçün sadə bir şeydir. Həm də Oktay bu işlərin altında çox şirinliklə sivişir, «Abisi, narahat olma, düzələcək». Oktay günahını yumaq üçün qarşısındakını asanlıqla ovsunlayır. Ona əsəbləşmək də olmur. Mən isə aramızdakı 3-4 yaş fərqə görə həmişə susuram. Bir az bohem adam Oktaydan öyrəndiyim bir çox şeylər var. Məsələn, kirayədə qalmaq imkanı olmayanda, evə getmək həvəsi olmayanda internet klubda gecələməyi öyrədib mənə. Sonra bu təcrübəni dəfələrlə həyatımda tətbiq eləmişəm. Bir az bohem həyatdır, ancaq olsun. Elə Oktay özü də bir az bohem adamdır. Sözün kəsəsi, Oktay zəhmətkeş, çalışqan, eyni zamanda məsuliyyətli olmağı sevməyən, «Araz aşığından, Kür topuğundan» olan maraqlı bir adamdır. Həm ədəbiyyat adamı, həm də maraqlı bir ədəbi qəhrəman kimi olduqca kaloritlidir. Bu Oktay haqqında ilk yazım deyil, bir dəfə hardasa 2008-ci ildə şeirləri haqqında bir yazı yazmışdım. «Ümid var əvəzində…» adlanan yazım onun poeziyası haqqında, daha doğrusu bir neçə şeiri haqqında idi. Bu yazını başlayanda isə onun yenicə çap olunan «Bu vaxtın sahibi» romanı haqqında düşüncələrimi yazmağı düşünürdüm. Nədənsə söhbət bu yerə qədər uzandı. Oktay həqiqətən bədii obraz kimi çox maraqlıdır, lap roman qəhrəmanları kimi… «Bu vaxtın sahibi» Sözün açığı, romanın elektron variantını oxuyub fikirlərimi isti-isti yazmaq istəmişdim. Ancaq sonra fikrimdən daşındım. Hətta özümə söz verdim ki, bu kitab haqqında heç nə yazmayım. Yazmamaq üçün səbəblərim daha çox idi və bu səbəbləri Oktay yəqin ki, özü başa düşür. Ancaq kitabın təqdimatından sonra kitabı təkrar oxudum. Cəmi yarım saata kitabı bitirdim və başa düşdüm ki, nə isə yazmalıyam. Oktay həyatını bir az tünd boyalarla, ümidsizcəsinə yazıb. Bir yazıçının zaman axımında bütün çırpıntılarını tələskənliklə, birnəfəsə köçürmək istəyib vərəqlərə. Romanın müəyyən parçalarını çayxanada çay içə-içə özü oxumuşdu mənə və böyük zövq almışdım doğrusu. Ancaq kitab halında romanı oxuyanda hiss elədim ki, Oktay sadəcə mənə oxuduğu parçalara ürəyini qoyub. Nədənsə digər hissələrə, digər parçalara lazımı qədər diqqətlə və həvəslə yanaşmayıb. Oxuduqca düşündüm ki, Oktay müəyyən hissələri daha əhatəli, daha oxunaqlı, daha maraqlı yaza bilərdi. Ancaq təəssüf ki, müəllif tələskənliklə işləyib mövzunu. Bizim hamımızda bu tələskənlik, tez yazıb bitirmək ehtiyacı var. Ancaq Oktay sanki həqiqətləri unudacağından qorxaraq, deyəcəklərinin hədəfə vaxtında çatmayacağından əndişlələnərək yazıb «Bu vaxtın sahibi»ni. Əsər dil, üslub və süjet baxımından da axsayır. Məsələn, Türkiyə türkcəsindən transfer olunan sözlər əsərdə kifayət qədər yerinə oturmur. Əsərin qəribə üslubu (bəlkə də üslubsuzluğu) oxucunu çaşdırır. Süjetsizlik isə oxucuda mütaliə xaosu yaradır. Ən ciddi məqam, əsər «roman-gündəlik» adlandırılsa da, roman və gündəlik kriteriyalarına cavab vermir. Burda ciddi bir məqamı qeyd eləmək istərdim. Ola bilsin ki, əsər kitabın üz qabığında yazıldığı kimi, mənim bilmədiyim, haqqında məlumatsız olduğum «roman-gündəlik» janrının xüsusiyyətlərinə cavab verir. Müəllif romanın çapından sonra verdiyi müsahibələrin birində, romanı yazmaq məqsədini açıqlayarkən bildirir ki, romanı yazmaqda məqsədi ədəbiyyat adamlarına «master-klas» keçməkdir. Oktay bunu zarafat və ya ironiya ilə demiş olsa belə, onun istəyini kifayət qədər əks etdirir bu fikir. Çünki ədəbiyyatı dərindən bilən, güclü mütaliəsi və bazası olan müəllif mənim düşüncəmə görə əsil «master-klas» keçməli idi. Təəssüf ki, müəllif bütün yaradıcı imkanlarından yararlanmayıb. Şəxsən mən daha doyumluq bir əsər oxuyacağıma inanırdım. Oktayın yaşadıqları, müşahidələri, bilgiləri imkan verirdi ki, o daha maraqlı və əhatəli bir əsər yazsın. Bu sadəcə mənim bəkləntilərimdir. Oktay isə həmişəki kimi öz bildiyini eliyib. Yəni, sübut edib ki, mən gözlənilməz tryukları bacarıram. Hətta bu tryuklar uğursuz olsa belə ondan çəkinmirəm. Poetik nəsr Əsərin poetikliyi, şeir kimi oxunması məni daha çox cəlb elədi. Hərdən mənə elə gəldi ki, Oktayın nəsrini yox, poeziyasını oxuyuram. Poeziya demişkən, son dövrlər yazdığı şeirlərdə də Oktay tələsir sanki. Sözün düzü, Oktayın əvvəlki şeirləri daha maraqlı idi. Oktayın digər nəsr əsərlərinə də də bir poetika hakimdir. Oktayın şeirdən nəsrə keçidi, onun hər ikisi ilə parallel məşğul olması, əsərin poetikasıdır. «Gecənin bir aləmi yenə qarabasmadan oyanıb ona rast gəldiyim günə lənət yağdıra – yağdıra işığı yandırıb düşünməyə başladım. Bunların hamısı onun ayağına getdiyim gündən sonra başladı. Bu qarabasmalar, yuxumun pozulması və tez – tez qulağımda Şəbnəmin «Get, Oktay, get!» – cümləsinin səslənməsi…» Əsərdən seçdiyim bu parça mənim fikrimi əsaslandırmaq üçün kifayətdir. Cümlələrə bir az əl gəzdirsən şeirdir. Və son… Əsər haqqında çox danışmaq istəmirəm. Hər halda kifayət qədər ucuz qiymətə satışa çıxarılan, asan oxunan bu əsəri oxumaq daha məqsədəuyğundur. Həyat gerçəkləri, dinamika, oxunaqlı əsər oxucunu yormur. Yuxarıdakı iradları müəllif və oxucular qəbul etməyə bilər, ancaq düşündüklərimi yazmaqda bir fayda var. Son olaraq Oktay Hacımusalıya bol-bol uğurlar arzulayıram. Ümid edirəm ki, Oktay yazmaq istədiklərini yazmaq üçün fürsət tapacaq. Nə qədər məsuliyyətsiz yanaşsa da, ədəbiyyat onun boyuna biçilib. Ümid edirəm ki, yazı boyu səsləndirdiyim iradlardan inciməyəcək. Mən belə yazmalıydım, abisi…