PORTRET YAZILARIMDAN

HƏYATINI HEKAYƏLƏRİ KİMİ YAŞAYAN BİR YAZAR: SADİQ HİDAYƏT

 

BAŞLAYARKƏN

 

“Həyatımda əhəmiyyətli heç nə yoxdur. Maraqlı hadisələr yaşamamışam. Nə yüksək vəzifə sahibiyəm, nə də ciddi qəbul olunan bir diplomum var. Məktəbdə heç bir zaman nümunəvi bir şagird ola bilmədim; müvəffəqiyyətsizliklər hər yerdə izlədi məni. Harada işləyirəmsə işləyim adi, unudulmuş bir məmur oldum; müdirlərim məndən razı qalmadı. İstefa verəndə sevinirdilər. Qoy getsin, yaramaz! Ətrafım belə görürdü məni; haqlı idilər bəlkə də...” 

Bu sözlər, İran Ədəbiyyatının müasir dünyaya açılan üzü Sadiq Hidayətin, ölümündən bir neçə il əvvəl söylədiyi cümlələrdir... Hidayət, ölümündən yarım əsr keçməsinə baxmayaraq özündən geriyə qoyub getdiyi əsərləri ilə hələ ədəbi varlığını davam etdirməkdədir. Səfalət və böhranlarla keçən qısa ömründə, ölkəsində və dünyada ciddi mənada inqilab sayıla biləcək əsərlər qələmə almış bir yazar olan Sadiq Hidayətin ədəbi şəxsiyyətinə və İran Ədəbiyyatına qazandırdıqlarına keçməmişdən əvvəl, ən az hekayələri qədər qəmli və ibrət verici olan həyatına toxunmaq istəyirəm:

 HƏYATI

 Şahlıq İranının nüfuzlu bir ailəsinə mənsub olan Sadiq Hidayət 17 fevral 1903 – cü ildə Tehranda dünyaya gözlərini açır. Ibtidai təhsilini Tehranda Mədrəsəyi - Elmiyyədə tamamladıqdan sonra orta təhsilini yenə Tehranda yerləşən və bir missioner məktəbi olan Saint Luis Fransız Kollecində davam etdirir. Burda Fransız dili və ədəbiyyatı ilə ciddi bir şəkildə maraqlanan Hidayət, 1925 – ci ildə mühəndislik təhsili almaq üçün Belçikaya gedir. Belçikada axtardığını tapa bilmir və ədəbiyyat təhsili almaq məqsədi ilə Parisə yola düşür. Yazı həyatına burda başlayan Hidayət ilk əsərlərini Parisdə qələmə alır. Bir ara böhrana girərək Paris yaxınlarında intihar etmək məqsədi ilə özünü dənizə atsa da, bir qayıqçının köməkliyi ilə xilas olur. Ilk intihar cəhdi uğursuzluqla nəticələnir. 1930 – cu ildə Tehrana qayıdan Hidayət, ailəsinin nüfuzundan faydalanmaq istəmir və öz imkanları ilə iş tapmağa çalışır. İran Milli Bankında işə başlayır. Bu vaxt yoldaşları Bozorg Alevi, Məsud Fərzad və Müctəba Minovi ilə birlikdə “Dördlər” qrupunu yaradır. Bir çox iş və təşkilat dəyişdirən Hidayət, İran Şahı Rıza Şahın təzyiqlərinə dözə bilməyərək nəhayət Hindistana üz tutur. Hindistanda Pəhləvi farscasını öyrənməyə başlayır. İlk romanı “Kor Bayquş”u da elə Hindistanda nəşr etdirir. Təkrar Tehrana dönən Hidayət Dövlət Musiqi İdarəsində işləməyə başlayır. 1948 – ci ildə Özbəkistan Orta Asiya Dövlət Universitetinin dəvəti ilə Daşkəndə gedir. 1950 – ci ildə təkrar Parisə qayıdan Hidayət, keçirdiyi mənəvi böhranlar nəticəsində yaşadığı evdə, 9 Aprel 1951 – ci il tarixində özünü qazla boğaraq intihar edir və Parisdə torpağa tapşırılır.

Ən yaxın dostu Bozorq Aləvi, Hidayətin ölümünü belə xatırlayır: “Parisdə günlərlə qazla istilənən  bir mənzil axtardı. Nəhayət Çempionet prospektində axtardığı mənzili tapdı. 9 Aprel 1951 – ci ildə yaşadığı evdən çıxmadı və bütün pəncərələrı bağladıqdan sonra qaz kranını açdı. Sabahısı gün ziyarətinə gələn bir dostu, onu mətbəxdə yerdə yatarkən tapdı. Tərtəmiz geyinmiş, təraş olmuşdu və cibində xeyli pulu vardı. Yandırılmış əsərlərinin külləri isə yerə səpələnmişdi.”

 HİDAYƏTIN ƏDƏBİ ŞƏXSİYYƏTİ VƏ İRAN ƏDƏBİYYATINA GƏTİRDİYİ YENİLİKLƏR 

 Sadiq Hidayət, Məhəmməd Əli Camalzadə ilə birlikdə müasir İran nəsrinin qurucularından sayılmaqdadır. Əsərlərində sadə ifadə vasitələrindən və xalq dilindən istifadə edən Hidayətin xarakterləri də sıravi və əksəriyyət etibarı ilə əzilmiş, aşağılanmış və cahil qalmış xalq kütlələri təşkil etməkdədir. Realist təsvir vasitələrindən istifadə edən Sadiq Hidayətin əsərlərində Modernizmin də ciddi təsiri özünü göstərməkdədir. Hətta İranın sürgündə yaşayan yazar, filosof və tənqidçilərindən olan Rıza Bərahəndi, Hidayəti realist, müasir və eyni zamanda post-müasir bir yazar kimi səciyyələndirir. Bunu Hidayətin İrandakı sinfi qarşıdurmalardan uzaq qalması ilə açıqlayan Bərahəndi, Hidayətin özləri üçün ustad və hələ tam anlaşılmayan bir yazar olduğunu təkrarlayır. Fransız tənqidçisi Andre Russeu da Hidayətin əsrimizin ədəbiyyat tarixində önəmli bir yerə sahib olduğunu vurğulayır. 

Hekayələrindəki xarakterlərin yaşayan dünyadan olmasına diqqət göstərən Hidayət içində yaşadığı çağın və cəmiyyətin problemlərindən də əsla yan keçməmişdir. Əsərlərində qüvvətli bir trans halı sezilsə də şüurunu əsla özündən kənarlaşdırmamış və hekayələrini bir memar həssaslığı ilə inşa etməyi qarşısına məqsəd qoymuşdur. Bu baxımdan onun qələmə aldığı əsərlərdə ironiya, tənqid və satira özünü tez – tez göstərməkdədir. Təsvir gücü xeyli yüksək olan Hidayətin əsərlərində, bəzən siz onun realizmin sərhədlərinin aşıb keçməyə çalışdığını və naturalizmə yönəldiyini hiss edəcəksiniz. Belə ki, bəzi cinayət, xəstəlik və ölüm təsvirləri Emile Zoleni kölgədə buraxacaq çılpaqlıqdadır. Mübaliğə, söz sənətləri və bəzəmələrlə dolu minillik İran ədəbiyyatını göz önündə bulundursaq, bu vəziyyətin nə qədər yeni, təhrikedici və sərhədləri aşıb keçməyə iddialı olduğunu təxmin etmək çətin olmaz.

Hər nə qədər Qərb ədəbiyyatına yaxın olduğu və hekayə texnikasında Qərbin ədəbiyyat axınlarını təqlid etdiyi müşahidə edilsə də, Hidayətin öz ənənəvi qaynaqlarından üz çevirdiyini heç kim iddia edilə bilməz. Bir müddət Hindistana gedib burada Pəhləvi farscasını öyrənməsi və bu dildən müasir farscaya tərcümələr etməsi də Hidayətin ənənəvi mədəniyyətinə bağlılığını göstərir. Yeri gəldikcə ənənəvi istinadlardan faydalanan Hidayətə ən çox təsir edən və əsərlərinin içinə kimi girən İranlı filosof, şair Ömər Xəyyam olmuşdur. Bir çox hekayəsində Xəyyamın rübailərinə yer verən və ya birbaşa onun əsərlərinə istinad edən Hidayət, “Təraneyi – Xəyyam” (“Xəyyamın Təranələri”) adlı kitabı və bu kitaba yazdığı ön sözü ilə Xəyyama olan heyranlığını göstərmiş və haqqında yeni şərhlər ortaya qoymuşdur.

Əxlaqi dərslər və nəsihət verməkdən bacardıqca qaçmağa çalışan Hidayətdə yenə də uşaq nağıllarına yaxın növdə öyüd verici hekayələrə rast gəlmək mümkündür. Xüsusilə “Gümrah be-Gur”(“Diri – diri basdırılan”) kitabında yer alan Abi - həyat (“Həyat suyu”) hekayəsini nağıl şəklində söyləyən Hidayət, bir-birinə zidd xarakterli üç qardaşın hekayəsini nəql edir. Bunlardan Keçəl Hüseyni və Donqar Həsəni işi sevməyən tənbəl yaradılışlı və pisliyə meylli xarakterlərdir. Kiçik qardaş olan Əhmədcik isə çalışqan, yaxşı ürəkli, qızıl və sirrdə gözü olmayan əxlaqlı bir gəncdir. Yolları bir nöqtədən sonra ayrılan qardaşlardan Keçəl Hüseyni və Donqar Həsəni iki ayrı ölkəyə gedər. Keçəl Hüseyni xaşxaş əkən və kar insanların yaşadığı Mahitab ölkəsinə padşah olarkən Donqar Həsəni xalqı korlardan ibarət olan Qızıl Saçan ölkəyə hökmran olar. Buralarda özlərini tanrılaşdıran Hüseyni və Haseni qardaşlar da bir müddət sonra kor və kar olarlar, lakin zövq və səfa içərisində yaşadıqlarından ötrü hallarından şikayət etməzlər. Bir müddət sonra Həyat suyunun tapıldığı Məxmər Çiçəyi ölkəsində yaşamağa başlayan Əhmədcik böyük qardaşlarının korlar və karlar ölkəsində padişah olduqlarını öyrənir. Korluğun və karlığın ancaq Məxmər Çiçəyi ölkəsində olan həyat suyu ilə keçdiyini öyrənən Əhmədcik, böyük qardaşlarını və bu ölkələrin insanlarını korluqdan və karlıqdan qurtarmaq üçün Həyat Suyunu bu ölkələrə aparmaq istəyir. Ancaq, böyük qardaşları ilə müharibə etmək məcburiyyətində qalan Əhmədcik uzun sürən döyüşlərdən sonra qalib gəlir. Məxmər Çiçəyi ölkəsinə ordu göndərən Qızıl Saçan ölkə və Mahitab ölkəsinin əsgərləri Məxmər Çiçəyi ölkəsində həyat suyunu içir və burda gözləri və qulaqları açılır. Məxmər Çiçəyi ölkəsi xalqı ilə dost olurlar və onları yuxuya verən krallarına üsyan edərək onlara dərsini verirlər. Beləcə hər üç ölkənin xalqı da sülh içində yaşamağa başlayırlar.

“Biri var imiş, bir yox imiş”lə başlayan və “Göydən üç alma düşdü” ilə bitən bu kiçik nağılvari hekayədə Sadiq Hidayət çox dərin və təəccüblü ironiyalara və sətiraltı mənalara yer verir. Nağıldakı iki pis xarakterin adlarının Həsəni və Hüseyni olması, getdikləri ölkələrdə peyğəmbər və ya tanrı qəbul edilmələri və vəzlər verərək xalqı aldatmaları, Hidayətin dini nüfuza qarşı göstərdiyi dəqiq mövqeni əks etdirməsi baxımından maraqlıdır. Buna baxmayaraq Sadiq Hidayətin hekayəsində Qurani – Kərimdəki Yusif Peyğəmbərin qissəsindən istifadə etməsi də diqqət çəkici bir vəziyyətdir.

Sadiq Hidayətin həyat fəlsəfəsini meydana gətirən və heç bir zaman ağlından çıxarmadığı intihar mövzusuna bir çox hekayəsində rast gəlmək mümkündür. Xüsusilə “Sə qatara xun” (Üç damcı qan”) adlı kitabında yer alan on bir hekayənin yeddisi intiharla nəticələnir. Hətta “Sayə-ruşen” (“Alatoranlıq”) kitabının ilk hekayəsi olan “S.G.L.L.” də qurduğu elmi fantastik dünyada, insanlığın maddi rifaha qovuşmasına baxmayaraq xoşbəxtliyi əldə edə bilməməsinə və bunun nəticəsində toplu bir şəkildə intihara yönəlmələrinə diqqətləri cəlb edir.

S. Hidayət hekayəsində gələcək dünyanı, müasirləşmənin həddini, son halını təsvir etməyə çalışmaqdadır. Mənə görə bu hekayəsi, Hidayətin postmodernistliyini də göstərməkdədir. Dinin və ənənələrin yer üzündə unudulduğu, maddi rəfahın səviyyəsinin ən üst səviyyəyə çatdığı bir gələcək yaradan Hidayət, qəhrəmanlarına həyat, ölüm və ölüm sonrası həyat haqqında dərin və fəlsəfi dialoqlar hazırlayır və müasirləşmənin sərhədlərini göstərməyə səy edir.

DÜNYA HƏMIŞƏ ONUN QƏLBINƏ TOXUNUB

Sadiq Hidayət, İran – Avropa - Hindistan üçbucağında keçən bir ömür yaşadı. Onu oxuduqca, çətinliyə düşənlər üçün kədərlənən, fədakarlığa, gözəlliyə düşkün bir yazıçı ilə tanış oluruq

İyirmi beş yaşında Parisdəki Marne Çayına tullandı, körpünün altında sevişən cütlük onu gördü və xilas etdi. Aradan iyirmi üç il keçdi... “Parisdə günlərlə qazla istilənən  bir mənzil axtardı. Nəhayət Çempionet prospektində axtardığı mənzili tapdı. 9 Aprel 1951 – ci ildə yaşadığı evdən çıxmadı və bütün pəncərələrı bağladıqdan sonra qaz kranını açdı. Sabahısı gün ziyarətinə gələn bir dostu, onu mətbəxdə yerdə yatarkən tapdı. Tərtəmiz geyinmiş, təraş olmuşdu və cibində xeyli pulu vardı. Yandırılmış əsərlərinin külləri isə yerə səpələnmişdi.” Belə ölmüşdü müasir İran ədəbiyyatının qurucularından olan Sadiq Hidayət.

İRANA BƏNZƏYƏN BIR HƏYAT 

İran – Avropa - Hindistan üçbucağında keçmiş bir ömrün ən sakit sahibi Sadiq Hidayət, başlı - başına bir dünyadır. Ağacı, torpağı, daşı, havası olan bambaşqa bir dünya. Onu oxuduqca dünyanın pis gedişatını, insanların ziyan içində olmalarını görən bir yazıçı ilə üz – üzə gəlirsən. Qısacası Sadiq Hidayət o qədər həssas adam idi ki, dünya həmişə onun qəlbinə toxunub.

PORTRET YAZILARIMDAN

ÖZÜNDƏN BAŞQASI DEYİL O...

 Bu dünyaya aid olmayan bir sakitliyin çökdüyü kişilərin oturduğu zallara adətən dodaqları möhürləyirmişcəsinə yayılan... açılmış rəhməti gözləyən ovuclardan göy üzünə yüksələn... ölülərin arxasından bezmədən vida şərqiləri söyləyən... səsini gündə beş dəfə hamıya çatdıran... Hər təbəssümünün arxasında bir “siratül - müstəqim” gizlənən... anlamağı yox, inanmağı təlqin edən, suallardan, sual verənlərdən xoşu gəlməyən... kişini qadına, qadını kişiyə haram hesab edən, gülsuyu ətri ilə ətrafı məst edən “son elçi” bir dilin şairidir o.

Dildən dilə keçdikcə sözlərin sehrini itirdiyini söyləsə də, insan onu oxuyanda sözlərin hardasa ilişib qaldığını, dağılmadığını hiss etsə də, o, öz dərinliyini həmin an hiss etdirir. Anlayır oxucu dərhal onun o “elçi dildə” nələr demək istədiyini... “Yol bir qadındır” çünki onun şeirlərində, “ruh örtülü bir qadın”... Və “qadın bir xəyaldır”, “payızın cəsədini” daşıyan... Küləklər isə “dişi bir şeytan”... Onun misralarında “Fərat coşur, qış tutuşur”, “şərab fəryada çevrilir”, “Gecələr hamilədir”, “Məzarlar göylərə yüksəlir”, “Tanrı andları geyinir əyninə”, “Ölüm əlləri olmayan cəlladlardan gələn bir şöləndir”... Sözlər isə... “sözlər bir cəsəddir”... “Evlərin qapısını zülüm örtür”... İçəridə “hərflərdən səccadələr” və “hənəfilər və kafirlər”... Bax, elə bu cür... “həyat yavaş – yavaş köçür”... Özünün dediyi kimi “kəhanət bağçasında bir şərqli çiçəkdir” o...

Onu köçə hazırlayan hadisələr ilmə - ilmə bir – birinə bağlanmağa başlayanda o, cəmi on dörd yaşında idi. Əlləri dizlərində, balaca başı önə doğru əyilmiş vəziyyətdə Qurani – Kərimi xətm etməsindən cəmi iki il ötürdü. Atasının “qədim ətirlərlə dolu” şeir kitabları ilə zəngin kitabxanasında saralmış kitablardan saatlarla şeir oxuyar, vaxtını şairlərlə keçirərdi.

Suriyanın müstəqilliyini yenicə əldə etdiyi həmin vaxtlarda bir həyəcan var idi Lazkiyədə. Ölkə prezidenti Şükrü Əl Qüvvəti təşrif buyuracaqdı şəhərə. Bayram keçiriləcəkdi şəhərdə. Doğulduğu gündən etibarən çox az kənara çıxdığı evlərində oturub ölkəsinin müstəqilliyini əldə etməsini tərənnüm edən bir şeir yazdı.

Və gözlədiyi gün gəlib çatdı. Prezident artıq onların şəhərinə təşrif buyurmuşdu. Xalqı salamlamışdı. Rəsmi tədbirlərdən sonra növbə gəlib şənliklərə çatmışdı. Əli Əhməd yazdığı şeiri Əl Qüvvətinin qarşısında oxumaq istəyirdi. Atası bunu “öz yerini bilməmək” kimi qəbul edib etiraz etsə də, oğlunun istəyinə qarşı çıxa bilmədi. Amma şeiri oxuyub kürsüdən enəndə rahat bir nəfəs aldı. Qəzəblənmədi Əl Qüvvəti. Əksinə, oturduğu yerdən qalxaraq gəlib onu qucaqladı, gülümsəyərək alnından öpdü. Arxasınca Əl Əhməddən nəsə bir arzusunun olub olmadığını soruşdu. Əli Əhməd “oxumaq istəyirəm” – deyə cavab verdi bu suala.

Qurani – Kərimi bir neçə dəfə xətm etmək yerinə məktəbə getmək, “Müsəlman bir şiə” olmaqdan başqa daha nəsə olmaq istəyirdi o. Daha sonra narahatlıqla gözləməyə başladı. Görəsən prezident verdiyi sözü tutacaqdı? Oxumaq istəyi həyata keçəcəkdi? Digər uşaqlar kimi onun da çantası, qələmi, kitabı, dəftəri olacaqdı yəni? Bunları düşünmək belə onu həyəcanlandırırdı. Partada oturub dərs çalışa biləcəkdi? Yoxsa bütün bu arzular bir xəyal kimi sönüb gedəcəkdi?

Yox... Sönüb gedəsi xəyallar deyildi bütün bunlar. Belə ki, bir neçə ay sonra bir məktub gəldi prezidentdən. Həyəcandan əlləri titrəyə - titrəyə zərfi çatdı. Bir neçə cümlədən ibarət olan məktubda Dəməşqdəki Fransız Kollecinin Əli Əhmədi gözlədiyi yazılmışdı. Tartusa çatanda on iki illik məktəbi cəmi dörd ilə bitirəcəyini qətiyyən bilmirdi. Fransız Kollecini bitirdiyi il qəbul olunduğu Dəməşq Universitetində onu şeirlər yazacağı, ölkəni işğal etmiş fransız qüvvələrinə qarşı yaradılan tələbə təşkilatında keçirəcəyi hərəkətli bir dörd il gözləyirdi.

Ədəbiyyat və fəlsəfə təhsilini tamamladıqdan təxminən iki il sonra Livanlı ədəbiyyat tənqidçisi Xalidə Saleh ilə ailə qurdu. Ziyalı bir ailənin övladı olan xanımına adını Türkiyəli yazar Xalidə Ədib Adıvara heyranlıq duyan atası vermişdi.

Özü isə çoxdan Adonis təxəllüsü ilə şeirlər yazmağa başlamışdı artıq. Əsl adı olan Əli Əhməd Səid Əşbər adından istifadə etməməyinin səbəbi isə bu adın olduqca uzun olması idi. Təsir edici sayırdı Adonis adını. Yunan mifologiyasının Adonisinin varolma hekayəsi ona çox şey deyirdi...

Kral atası ilə sevişən və buna görə ona həyat verən kişi tərəfindən ölümə məhkum edilən, lakin Tanrıların yardımı ilə mərsin ağacına çevrilən Mirranın qabığından dünyaya gəlmişdi Adonis. Gözəlliyə aşiq olan Afrodita ilə onu gizlətsin deyə əmanət edildiyi Feresfon tərəfindən paylaşılması mümkün olmayanda qısqanc Artemisin üstünə qısqırtdığı çöl donuzunun buynuzu ilə yaralanmışdı və son nəfəsini verəndə yaralarından axan qanından güllər açılmışdı. Doğuluşun və ölümün simvolu idi “Adonis” adı onun fikrinə görə. Var olmaq idi, yeniləşmək idi... Bax, buna görə də o, artıq Adonis idi.

Ancaq ilk şeir kitabı olan “İlk şeirlər”i bütün azadlıqların qara tüllərlə örtüldüyü öz ölkəsi Suriyada yox, irqlərin, səslərin, tanrıların iç – içə yaşadığı, mədəniyyətlərin beşiyi Livanda nəşr etməyi qərara aldı. Daha sonrakı il bu kitabın davamı sayılan “Küləkdəki yarpaqlar” kitabı nəşr olundu. Fikirlərinin, sözlərinin azad ola bildiyi yerlərdə yaşamaq arzusu ilə çırpındığı həmin illərdə Paris səyahətindən qayıdan kimi radikal bir qərarla Suriya vətəndaşlığından çıxdı. Otuz yaşı var idi və o, artıq Livan vətəndaşı idi...

Vaxt itirmədən o, Livanlı şair Yusif Əl Hal ilə birlikdə ərəb şeirini bütün düyaya təqdim etməyi qarşısına məqsəd kimi qoyan “Şeir” dərgisini təsis etdi. Ən məhsuldar olduğu bu illərdə o, dalbadal kitablar yazdı.

Amma Livana da sığmadı qoca Adonis... Ən azad yerdə yaşasa da, Orta Şərqin bir sənətçi üçün ağır olan havasından tez sıxıldı. Paytaxt Beyrutda başlayan vətəndaş müharibəsi onu daha da narahat etməyə başlamışdı. Yaşamalı olduğu yerə Parisə köçdü.

Artıq düşüncələrini budamağa, budamadığı hallarda isə başına gələcəklərdən özünü sığortalamağa məcbur deyildi. O, bir şair idi və bundan belə başqa heç nə düşünməyəcək, ancaq şeir yazacaqdı. Düşünməyəcəkdi hardan gəlib hara getdiyini. Doğulan kimi qulağına pıçıldanan o dildə özünü ifadə etməyə çalışacaqdı. Əslən Suriyalı, yer üzündə varlığını təsdiqləyən dördbucaqlı kağızda Livanlı, əsl həyatda isə o, bir Parisli idi. Amma özünü bu şəkildə tərif etməyi həmişə rədd edəcəkdi. Heç kim tərəfindən qurulmayan, heç kimdən ona miras qalmayan bir ölkənin vətəndaşı olduğunu söyləyəcəkdi o. “Şərqin və Qərbin olmadığı bir dünyanın” içinə yerləşdirmişdi o, mənliyini. Bir “dil ölkəsi”nin oğlu idi... Dünya bir idi, şərq – qərb ayrılığı deyə bir məqam yox idi. Bunlar siyasətçilərin icad etdiyi qavramlar idi... Hansı siyasi axımın fikirlərini mənimsədiyini soruşanda o, heç bir ideologiyaya aid olmadığını, bir az da anti – ideoloq olduğunu iddia edirdi.

“Özümdən başqa heç kimi təmsil etmirəm - deyirdi – Mən özümdən başqası deyiləm...”

Əlbəttə, bir İslam ölkəsində dünyaya gəldiyi üçün, ilkin təhsilini din alimlərindən aldığı üçün jurnalistlərin tez – tez İslamla bağlı suallarıyla qarşılaşırdı. Amma yolaverdi cavablarla heç kimi üzmək istəmirdi. Çünki anti – ideolojik olduğunu iddia etsə də, qətiyyən siyasətdən uzaqda deyildi Adonis. Məsələn mövzu Səddam Hüseynə gələndə Səddam Hüseyn rejiminə qarşı olduğunu, amma bir rejimin bombalanaraq yox edilməyəcəyini bildirmişdi. Islamiyyətin 1600 ildir içində yaşadığı sistemin bu günkü problemlərə cavab verə bilmədiyini, həmin sistemdən çıxa bilmədiyi müddət boyunca həmişə tənqid ediləcəyini ifadə edirdi rahatlıqla.

Ancaq problem bu idi ki, heç bir ərəb yazarı ya da tənqidçisi bu mövzular barəsində fikir bildirmək belə istəmirdi. 1968 – ci ildən bəri nəşr elətdirdiyi “Maavəqf” dərgisində ərəb mühitində qadının həyatı barəsində özəl sayı hazırlamaq istədiyi zaman sərt tənqidlərlə üz – üzə qalmışdı. Və bütün bunlardan narahat olurdu Adonis. “Maavəqf” dərgisini bağlamaq həddinə də gəlib çıxmışdı hətta...

Amma öz ölkəsində kimlərsə onun bu sözlərindən narahat olurdu. Tanrının mələklərinin Həzrəti Məhəmməd peyğəmbərə göndərdiyi vəhyləri sorğulamaq bir şairin, üstəlik öz ölkəsini tərk etmiş bir şairin işi ola bilməzdi. Cihad elan olunan bir ölkə ilə danışıqlar masası arxasında oturmağı təklif etmək isə ümumiyyətlə qəbul ediləcək bir hal deyildi. Və Danimarkada baş verən, müsəlmanların qəzəbinə səbəb olan karikatura söhbətində onun “Təkcə karikatura çəkməsəniz, hətta oturub bütün günü Allahı söysəniz də əlinizə heç nə keçməyəcək. Həzrəti Məhəmməd bu karikaturaya layiq olan bir insan deyil.” – deməsi onun barəsində olan fikirləri qətiyyən dəyişdirmədi. Əvvəlcə heç tərk etmədiyi ərəb dili özündən uzaqlaşdırdı onu, əsərləri ərəb dilində nəşr olunmadı, xaricdə nəşr olunan əsərlərinə isə qadağa qoyuldu. Sonra İsraillə sülh danışıqları aparılması barəsində etdiyi təklifə görə Suriya Yazarlar Birliyindən xaric edildi. Ərəb divan şeirini üç cilddə toplaması, “Dünənin kitabı, bu günün məkanı” kitabı ilə ərəb siyasi tarixini, ədəbiyyatını və şeirini yenə üç cilddə bir araya gətirməsi də təqdirə şayan olmadı.

Əslində onu “Mən məni sürgün edən bir dildə yazıram.” – deməyə vadar edən də elə bu xaric olunmaqları idi. Adonis bu gün 80 yaşındadır. Soyadını verdiyi və “rəhbəri” olduğunu söylədiyi xanımı Xalidə Səid ilə bərabər Parisdə yaşamağa davam edir. Yazır, yaradır... Dünyanın demək olar ki, hər yerindən ona gələn təkliflərə “yox” – demir. Əgər söhbət ədəbiyyatdan gedirsə. Həmişə olduğu kimi o, yenə də şeir üçün yazır.   

ÇAĞDAŞ GÜNEY AFRIKA ŞEIRINDƏN SEÇMƏLƏR

KAREN PRESS

YUPYUMŞAQ

üstündə bir yay yatağının yupmşaq, Lənquedokda

əfqan həbsхanasında bir kişi şəkil çəkdirir mənimlə

хəyal edir qardaşını qar yığını arasından

(qəssab, tütün mağazası, çörək təndirləri, sınıq pəncərə şüşələri)

anasının cehizi olan palazın altındakı bir qutuda

bir aylıq güllə ehtiyatını inamla gizlətdiyini

bizim kəndə çoх oхşayan bir kəndə tərəf addımladığını

Açan kimi Brus Katvinin həyat səhifələrini

Хatırlayıram Nyu Yorkun cənub küçələrində sınmış

Dəmir borulardan parçalanaraq düşməyini kül meyidlərin.

Ingiltərədəki bir divarın ağlığına baхmayaraq

hələ də asılır rəngbərəng binalarda Peru birçəkləri,

qardakı adam bir adım da atır irəli,

mavi rəngli çadrasının içində bir qadın

məktub yazır həbsdəki ərinə qələmsiz, kağızsız.

Birlikdə gəlin açaq səhifələri indi bir yerdə, haydı.

Bənövşə, kül, qara saqqalın üstündəki qar izləri.

MIŞEL KOP

KAMAN USTASI

Co Finkl, qəsəbədəki sonuncu anarхist kimi təqdim edir özünü.

Əlli ildən yuхarıdır burda, kaman düzəldir,

elə burda (müharibədən başqa hər gün) həftənin altı günü,

bəzən də yeddi. “Dinlə işim yoхdur.

Istəsəm işləyirəm, istəməsəsm yoх. Belə keçir vaхtımın çoхu.

Bilirsiniz də onları necə sevirəm,

körpələrimi, həəəə.” Qıyıqların, alətlərin,

quruyub atılan boş yapışqan qablarının, yağlı əskilərin

arasından uzadır bir ağaç qəlibinə

bir azdan o ağac gözəl bir kamana çevriləcək.

Tutur qəlibi qulaqlarına, tıq – tıq vurur

üstündə ağ tüklərin göründüyü

barmağını büküb. “Dinləyin diqqətlə.

Şərqi oхuyacaq. Eşidə bilərsiniz siz də. Dinləyin.”

“Çoх adam diqqət etmir - deyir,

- bilirsiniz niyə? Fikir vermirlər çünki.

Özünüzü ələ alın: Irq ayrımı, yoхsulları

soyan varlılar, yoхsullar, bir birlərini soyurlar.

Bilirəm, bəziləri onlara görə vuruşur, yoхsulların

bir neçəsi də vuruşur, əfsus ki kifayət deyil,

bütün insanlar lazımi diqqəti göstərməlidir

öz tərəfində olmağa. Ispaniyada vuruşdum,

Hitlerə qarşı, Afrikada.

Savaşmaqdan yoruldum sonra.

Savaşın ürəyi yoхdur. Musiqi daha gözəldir.”

Keçirir çənəsinin altına qəlibi,

bir nəğmə mızıldayır, yay kimi oynadır sol əlini.

“Pulsuz, parasız, ölkəsiz yaşamaq olar.”

sonra tüpürür qabların içinə,

“yaşamaq olar хaхamsız, keşişsiz.”

vurur yavaşca əliylə ürəyinə,

düşür əlindən yerə qəlib, fikir də vermir,

toхunanda köksünə: “amma bu ürəksiz

heç kimik biz, heç kimik biz” - deyir.

KELVIN SOLE

EŞQI DAYANDIRANDA BIZ

Eşqi dayandıranda biz pəncərəmiz

icazə verir, çılpaq, sivri uclu, daş binaların,

təpəmizdəki qorхunc mənzərəsinə. Retroqrad Orion

qərbə doğru itirir gücünü

fırlanır çarх, çarх fırlanır –

kimyəvi maddələrin

inadkar iyləriylə dolu

laхtalanmış bir göy üzü

asılıb başımızın üstündəki bir mismardan.

Çevirirsən

üzünü məndən

boğazımda şüşə parçaları,

şüaları vücudumda parıldayan

ay işığı inancıyla suçlanmışam.

Batan bir ay kimi get gedə

genişləyir yançaqlarının yumruluğu.

Içində sənin, bizim bilmədiyimiz

atomlar başlıyır parçalanmaya.

Tüklərim ürpəşir; qoyuram

incə-sümüklü bir əli rahatlığı

aхtaran əllərinə. De görək

biz, indi biz,

başqalarından fərqli

ölümümü arzulayırıq ?

Necə aşiq olmuşam sənə?

Qoy deyim, göstərim yollarını -

ətlərinin altındakı oyuqlarda

qabarır qan dənizləri, zərif inci

dənələri kimi saçılır zərrələrin,

sümüklərin dayana bilmir yerində

yeriyəndə sən

balaca bir hüceyrə, eşqimizdən

düzəldilən gələcək, lazım olmasa da

açılır balıqağzı kimi

gülmək üçün mənə.

ROBERT BEROLD

ÇUANQ TSU ILƏ BAĞLI DƏRIN DÜŞÜNCƏLƏR

1.

Aхşam. Samandan damı günbatımının.

Vest ənd rekord bardan –

eşidilən türkülər. Qupquru külək

üst – üstə düşür səslərlə. Dlamini,

dəli kimi görünür, hayqırır

qulağının dibində.

Malavidən gələn Voşmenlər addımlayırlar yıхıla - yıхıla

neon işıqlar cəhənnəminə.

Soveto, kölgəsi Coburqun, yatır –

divarlar ipincə, inanmaq olmur

qonşuya. Inanma

tariхə də.

Çuanq Tsu, çoх qədim zamanlarda

insanlar yaхşılıq etmədən də хoşbəхt idilər,

kömək eləyərdilər qonşularını sevmədən,

böyük iş, kiçik iş ayırmazdılar

tariхləri də yoх idi buna görə. deyə yazmışdı.

Son qatar yaхınlaşır yavaş - yavaş.

son külək çevirir aydınlığı.

Yarpaqları rəngləndirən səhər,

Tərk edir işıltısını şamlara, parıldayır

bir anlığına tariхimiz üstündə bizim,

röyalarımıza sürgün atalarımızın.

2.

Keçən ilin yanvar ayı, bir bazar ertəsi.

Hamı çıхıb gedib çoхdan evinə

Tşayinqve avtobusu bomboş.

Qızılı işıqlar içərisində, mən və Volli

Daхili mənzərələr uğrunda məhv edirik bazar günümüzü.

Heç kim yoхdur yavaşca addımlayanlardan başqa

Görünən aydınlığa.

Çuanq Tsu, Mertonun tərcüməsində

Torun məqsədi balıq tutmaqdır:

balığı yaхalayan kimi yaddan çıхar tor.

Sözlərin məqsədi düşüncələri tutmaqdır:

düşüncələri yaхalayanda unuda bilərik sözləri.

Sözləri unudan adamla

qarşılaşmaq istəyərdim, - deyə yazmışdı.

Deyirəm bunu indi qucaqlaşanda Volliyə

Zəngli saatı qururam. Qayıdanda evə, çöl - çəmənlər

Payız səhərinin parıltısına bürünür.

Danışıram Çuanqla əsrlərin o biri tərəfindən –

Hamının öz düşüencəsindən əmin olduğu

bu çağın, bu dünyanın sizcə mənası nədir?

Cavab gəlmir. Bozaran aydınlıq içərisində

tutuşur çöllər tüklü bərəkətiylə,

öz – özünə hamı üçün.

MXOLISI NYEZVA

DƏYIŞƏN ŞEYLƏR

malope üçün

heç olmasa o vaхt belə olmayacaq

bambaşqa bir əzab olacaq

bir körpənin barmağını sorduğu andaki kimi.

bambaşqa bir təcrüə qazanılacaq

(Tanrının və tariхin istədiyi)

özümüzü itirmək məcburiyyətində qalmayacağıq

baş verən şeylərlə

eşidilməyən bir şərqi olacaq

tükləri par – par yanan bir quşun söylədiyi

bizim üçün elə olacaq, yaşlı bir qadının

boynunu əyib oturmağı kimi

хatirələrinin stulunda

daha təzə, daha sağlam olacaq

bizim üçün… ən azı ölüm kimi olmayacaq.

öldüyümüz ölüm kimi

həyatımızın hər anında

bambaşqa bir əzab olacaq

rahat oхunan bir şərqi kimi olacaq

laqeyd bir qəlbdən…

( bir şərəfi olacaq iflasımızın.)

POTRET YAZILARIMDAN - 1

ONU XANIMI YARATDI

Demək olar ki, hamının həyatında bir qırılma nöqtəsi, o zamana kimi alışılan axışın tərsinə çevrildiyi ya da gurhagur axan dağ çayının birdən birə yön dəyişdirməsi kimi yön dəyişdirdiyi, zamanın onun üçün müəyyən etdiyi yoldan çıxaraq əvvəlcədən ağlına belə gəlməyəcək xatirələrə dalıb getdiyi bir an ya da anlar var.

Hər zaman Stepan Kinqlə müqayisə olunan və ədəbiyyatın qorxu meşəliklərinə istəklə dalan oxucuları iki yerə olduqca ustalıqla parçalayan Dean Rey Kuntzun həyatında da belə bir mövcud olduğunu düşünsək bu heç şübhəsiz ki, onun bir neçə il sonra evlənəcəyi Gerda ilə tanış olduğu an olmalıdır...

Ancaq onu daha yaxşı tanımaq üçün ilk əvvəl gərək Gerda ilə tanış olmamışdan əvvəl nə ilə məşğul olduğuna diqqət etməliyik. Keçirdiyi çətin günlərin izlərinin üzünə yapışmasına mane olmağa çalışan balaca bir uşaq ikən Gerdanın şəfqətinə məhkum olduğu o ilk dövrlərdən...

Pensilvaniyanın dağlıq ərazilərində külək Deanin dünyaya 1945 – ci ildə dünyaya gəldiyi o balaca evlərinin üstündən də eyni sürətlə əsib keçməkdə idi... Anası həyatının böyük bir hissəsini yataqda keçirmiş yatalaq bir qadın, atası isə sonradan ruhi xəstəliyə düçar olacaq bir alkoqolik idi çünki... Kuntzgilin evlərindən həmişə içki və dərman iyi gələrdi... Dəhşətli ağrılardan sonra hər gün təkrarlanan uzun – uzun qışqırıq ya da hıçqırıqlardan sonra ev dərin bir səssizliyə bürünərdi...

Qaranlıqda addımlamağı o, hələ çox kiçik yaşlarından öyrənmişdi. Evin hər hansı bir küncdə yıxılıb qalma riski böyük olan atasına dəyməmək və bir az əvvəl sifətinə dəyən şillələrdən sonra duyduğu acıları yalnız yuxu vasitəsi ilə unudan anasını yuxudan oyandırmamaq üçün çox ehtiyatla hərəkət etməli idi...

Dean ruhunda sonradan təmir edilməsi mümkün olmayan, daim həyatı boyu onu kölgə kimi izləyəcək bu şikəst, bu xəstə mühitdə normal bir insan kimi yetişməyi xəyal edirdi. Tənhalıqdan xilas olmaq üçün onun izləyə biləcəyi bir yol var idi sadəcə: yazmaq... Yazmaqla içində olduğu bu xəstə mühitdən azacıq da olsa uzaqlaşmaq... İçindən keçənləri, hiss etdiklərini, dünyaya qarşı duyduğu kini rahat bir şəkildə qusmaq üçün ancaq bir yol seçəbilərdi: yazmaq və yenə də yazmaq...

Ata – anasının bəlkə də tək ortaq fikirdə olduqları məsələ Deanın yazmağa olan həvəsi ilə bağlı idi... Yazmaq onlar üçün heç şübhəsiz çox mənasız bir iş idi, amma yenə də uşağın oxuduğu kitablara verdiyi pulları hesablayanda istər – istəməz onun yazmağının daha doğru olacağını qərara almışdılar.

Onsuz da az olan cib xərcliyindən yığdığı pulları kitaba verən Dean da bu barədə nəsə demək istəyirdi, amma təəssüf ki, heç kim ona qulaq asmaq belə istəmirdi. Təkid etməyinə evdə yeni narazılıqlar başlaya bilərdi, atası içki içərək yenə xəstə anasına əl qaldıra bilərdi, ona görə də Dean susdu. Artıq gizli – gizli mütaliə etməyə, açıq – aşkar yazmağa girişdi.

Səkkiz yaşında olanda artıq özü üçün yeni bir qazanc qapısı açmağa müvəffəq olmuşdu. O, öz qəribə hekayələrini dərc olunan jurnallara satan, balaca olmağına baxmayaraq yazdıqları ilə hamıda özünə qarşı maraq oyadan yazıçı idi artıq! Əslində o, hekayələrinin ona maddi qazanc gətirəcəyini heç düşünmürdü də ilk başlarda, sonralar bir şeyin fərqinə vardı: əgər sən özünə hörmət etməsən heç kim sənə hörmət etməyəcək. Və bu düşüncəsinin sayəsində o, yzaraq bir gün bütün həyatını dəyişdirə biləcəyini, o gün içində yaşadığı dünyadan daha da uzaqlara gedib öz həyatını qura biləcəyini hiss etmişdi.

O, on iki yaşında idi ilk uğurunu qazananda: yazdığı məqalələrdən biri iyirmi beş dollar ve qol saatına layiq görülmüşdü.

Məqalənin mövzusu amerikalı olmağın onun üçün ifadə etdiyi dəyər idi, Dean qol saatını və iyirmi beş dolları ovuclarının arasında sıxa – sıxa düşünürdü ki, görəsən amerikalı olmağın başqa hansı məqamları var və kimsə ona bu məqamları əksik yazdığı üçün irad tutmayacaqdı ki?

Hekayəsinin jurnal və qəzetlərdən nəşr olunmasından sonra əldə etdiyi ikinci ən böyük uğur iyirmi bir yaşında ikən “Atlantik Montli” jurnalının keçirdiyi roman müsabiqəsində birinci yerim tutması oldu.

Həyatının mənası kimi qəbul etdiyi sevgilisi ilə də məhz həmin o illərdə tanış oldu. Dean yaralarla dolu ruhuna təsir etməyi qarşısına məqsəd qoyan və qısa müddətdə buna nail olan bu ilk qadını – Gerda ilə universiteti bitirməyi belə gözləmədən ailə qurdu...

Bütün bunlar real həyatla üz – üzə gəldiyi zamanlarda baş verməkdə idi, 1967 – ci ildə o, özü kimi ruhları zədələnmiş uşaqlara dəstək vermək məqsədi ilə ehtiyacı olan uşaqlara dəstək olan bir qurumun həyata keçirdiyi layihə çərçivəsində psixoloq – müəllim kimi fəaliyyət göstərməyə başladı.

Elə ilk günlərdə dərk etmişdi burda olmağın mənasız olduğunu...Hətta daha da çətini o, burdan getmək istəmirdi... ondan əvvəl burda müəllim kimi çalışanların yaşadığı sıxıntıları və onların tez – tez döyülməsini eşidəndə onsuz da ətrafında olan bu uşaqların etdiyi hərəkətlər nəticəsində gərginləşən ruhu dəfələrlə üsyanın ən son həddinə kimi gəlib çatmış olsa da, lakin Dean yenə də içini bürüyən o hissləri boğmağa nail olmuşdu.

Bu dözə biləcəyi bir sıxıntı deyildi əlbəttə, amma bütün həftə boyunca məktəbdə qeyri – adi şagirdlərlə keçirdiyi saatlardan sonra evə gəlib yazı yazmaq, həftə sonlarında isə tamamən içinə qapanıb sınıq – tökük yaşaya bildiyi o başqa dünyaya keçidlər etmək...

Dean məktəbdəki vəzifəsinə daha çox dözə bilməyəciyini anlayınca bir il sonra istefa ərizəsini yazıb məktəbdən uzaqlaşdı. Yazı yazmaq onsuz da onu çox yorurdu, üstəgəl bir də məktəbdə yaşadıqlarına daha çox dözə bilmirdi.

Bir ucqar yerdə ingilis dili müəllimi kimi işləməyə başladı və daha çox yazmağa vaxtı qalırdı. Amma ona bu zaman da kifayət etmirdi. Kifayət etmirdi beynindəkiləri kağıza köçürmək üçün...

Xanımı Gerda da onun yaşadığı sıxıntıların fərqində idi və bir çıxış yolu fikirləşmişdi bu məsələnin həlli üçün. Dean artıq iki il idi ki, məktəbdə müəllim kimi fəaliyyət göstərirdi. Gerda bir gün onunla ciddi bir məsələ haqqında danışmaq istədiyini bildirmiş və günlərdir ona demək istədiyini bircə anda demişdi: “beş il boyunca sən heç bir iş görmədən ancaq yazacaqsan və mən işləyib evi dolandıracağam.” Və daha sonra əlavə etmişdi: “Əgər bu beş il içərisində uğur qazana bilməsən bir də heç bir zaman uğur qazana bilməyəcəksən.”

Dean xanımının etdiyi o inanılmaz təklifini heç düşünmədən qəbul etdi və qadını onun üçün hır insanın edə bilməyəcəyi bir fədakarlığı etmişdi. Onun “vazkeçilməz” olduğunu bir daha sübut etmişdi. Zatən illər sonra Dean bir əsərində sevginin fədakarlıqdan ayrı tutulmamalı olduğunu bir daha təkrar edəcəkdi...

O zamana kimi məktəbdəki işlərdən fürsət tapdıqca yazdığı ilk tamamlayıb nəşr etdirmişdi Dean, 1968 – ci ildə yazdığı “Ulduzlardan gələn qonaq” romanı idi bu və bu roman bir il sonra qələmə alacağı “Yuxu makinasının çöküşü” adlı romanın muştuluqçusu idi.

Beş il ərzində bir – birindən maraqlı və bəzilərində öz adından istifadə etsə də əsasən gizli imzalarla iyirmidən çox qorxu romanı qələmə aldı.

Həftədə yetmiş saat yazmaq üçün vaxt ayırırdı. Beləcə beş aydan sonra bir romanını bitirir, bu daha çox Gerdanın təəccübünə səbəb olurdu. Gənc qadın yüz illərdir yuxuya getmiş böyük bir vulkanı tək bir hərəkətlə oyandırdığının fərqinə varırdı hər dəfə həyat yoldaşının dünyadan əlini - ətəyini çəkmiş vəziyyətdə yazdığını görəndə...

Beş il başa çatanda Gerdanın həyat yoldaşının işlərinə kömək etməsi üçün işdən çıxması artıq onların ədəbiyyat vasitəsi ilə maddi müüstəqillik əldə etdikləri mənasına gəlirdi. Amma bu daha çox kitab yazmalı olduğuna inandırmışdı onu və aradan illər keçib Dean məşhur bir yazıçı kimi tanınanda yazdığı romanlar barəsində yazılan tənqidi məqalələrə münasibət bildirərkən: “o zamanlar hələ çox gənc olduğuna görə özünütənqid hissindən özünü uzaq tutduğunu və durmadan yazmaq məcburiyyətində olduğunu” bildirəcəkdi.

Bir tərəfdən bəziləri yazdıqlarına güvənmədiyi üçün bu qədər çox gizli imzadan istifadə etdiyini iddia edir, Dean isə bu iddiaları sakit bir təbəssümlə “naşirlərin nəşr siyasəti” kimi dəyərləndirirdi. Onların fikrinə əsaslansaq yazar fərqli bir janrda yazanda istər – istəməz indiyə kimi özü haqqında formalaşmış olan imici zədələməməli idi. Düzdür, Dean Kuntz bu iddiaya çox da inanmadığını deyirdi əslində və bəlkə də elə buna görə də bir neçə fərqli janrda əsərlər qələmə alarkən bu düşüncəni ələ salmaq məqsədi ilə istifadə etdiyi gizli imzalara iti Triksinin də adını əlavə etməyi unutmamış və bir itin prizmasından yazdığı o iki kitabın arxa üz qabığına da itinin şəklini yerləşdirmişdi.

Yetmişinci illər amerikan kinosunun mərkəzi sayılan Kaliforniyaya köçməsi ilə yeni bir həyata öyrəşməyə çalışmaqla keçdi. İlk filmi uşaq istəyən bir kompüterdən bəhs edirdi və bu filmin başrolunda Culia Kristi oynamışdı. MGM tərəfindən çəkilən “İblisin toxumu” adlanan bu filmdə bir qadının kompüterdən hamilə qalması kimi qeyri – məntiqi bir fikir əsas mövzu kimi işlənirdi və bu qeyri - ənənəvi səhnələrlə dolu film televiziya ekranlarında maraqla izlənsə də, kinoteatrlarda özünə kifayət qədər tamaşaçı toplaya bilmədi. Bu da həmin filmin Hollivudun ən baxımsız filmləri siyahısına salınması ilə nəticələndi.

Maraqlı cəhət burasında idi ki, bu janrda çəkilən növbəti filmlərdən biri olan “Şənlik yuvası” filminin ssenariləşdirilməsi, ona uğuru bəxş etdi. Kuntz indiyə qədər əldə etmədiyi uğurlara imza atmağın ləzzətini yaşayırdı. Titrlərində Oven Vest adlı gizli imzadan istifadə olunan bu filmin ssenarisi hazırlananda romanın demək olar ki, sujet xətti tamami ilə dəyişdirilmişdi. Filmin ssenarisi ilə roman sətirləri arasında dünya qədər fərq var idi və bu fərqlər rejissorların inadkarlığı ucbatından baş vermişdi.

Amma Dean öz inadından vaz keçmək istəmirdi və “Şənlik yuvası” adı ilə nəşr etdirdiyi növbəti kitab sözün əsl mənasında bomba kimi partladı. Bir anda bu kitab qəzet səhifələrində ən çox satılan kitablar siyahılarında ən üst sıralarda yerini almışdı. Rejissorlar bir milyondan artıq satılan bu kitabın qopardığı fırtınanın bir balaca sakitləşməyini gözləyib filmin premiyerasının aylar sonraya saxlamaq qərarına gəlsələr də film fərqliliyindən dolayı qətiyyən maraq oyandırmadı, hətta nəinki maraq oyandırmadı, bu adda Hollivudda qazılan yeni bir məzara dəfn olundu.

“Müşahidəçilər” və “Pıçıltılar və sığınacaq” romanlarının ssenarisi əsasında çəkilən filmlərlə yeni – yeni sarsıntılara hazırlanırdı Hollivuddakı məzarlıqlar və çox yaxında onun arxasınca qaçacaq olan rejissorların və produserlərin qoxusunu hiss edən Dean həyat yoldaşı Gerdaya “hər şeyin yoluna girəcəyini” deyirdi inam dolu bir səslə...

Kuntz bu müddət ərzində sadəcə gözləməklə kifayətlənsə də 1980 – ci illərdə artıq o, şöhrətə qovuşmuşdu. Partlayış yaradan kitabın adı isə “Pıçıltılar” idi. Və yazar bu kitabla sözün əsl mənasında uğuru əldə etdi.

Bundan sonra Dean yazdığı üçün satıldı kitabları və təkcə Dean R. Kuntz adı belə qorxu ədəbiyyatı pərəstişkarlarını qıcıqlandırmağa kifayət edirdi. Qorxu Yazarları Birliyinin sədri olduğu zamanlarda əsərləri Stepan Kinqin ya da Con Soulun əsərləri ilə müqayisə edilirdi. Bu müqayisənin şiddətindən başı fırlanırdı qorxu ədəbiyyatı oxucularının...

Haqqında edilən bu qarşılaşdırmalara fikir verməyən yazar “Növbə” romanından sonra yazdığı romanlarından bəhs edərkən həmin romanların otuz səkkiz dilə tərcümə olunduğunu qeyd edir və bununla da onun haqqında danışanlara lazımi cavabı verirdi...

Amma yenə də bu yola çıxdığı zamanlarda olduğu kimi əhvali – ruhiyyəsindən heç nə itirməmişdi, ən sevdiyi yazar olan J. D. Makdonaldın əsərlərini hər dəfə oxuyanda son səhifəyə çatar – çatmaz “Görürsən, Kuntz, səndən də yaxşı yazanlar var imiş...” - deyirdi öz – ğzünə...

Əslində isə o, 2006 – cı ildə hər birini öz adı ilə nəşr etdirdiyi yüzə yaxın roman qələmə almış, yaşadığı əsrin ən məşhur yazarlarından biri kimi qorxu ədəbiyyatına bəlkə də ilk dəfə bu qədər təbii bir şəkildə yerləşdirilmiş insani mövzular və təbiət təsvirləri baxımından özünəməxsus bir yazar idi o.

Kökündən zədələnmiş bir həyat inancla formalaşmışdı Pensilvaniya ərazisində, bir qədər yazılmışdı inanan bir qadının fədakarlığı ilə və bir kişi insanları yaşadıqlarından daha fərqli dünyaların varlığına inandıran hərflərlə kök salmışdı onların şüurlarında. Kök salmışdı torpağın öz bədəninin bürüdüyündən artıq qalan hissələrinə....